حشره یا شپشک علاوه بر برنج در غلاتی دیگری چون گندم، جو، عدس و حتی محصولات فرآوری شده‌ای چون آرد گندم و برنج و جو نیز رشد کند. تخم حشره یا شپشک برنج ممکن است از همان ابتدای مراحل کاشت دانه برنج در بذر آن رشد کند. پیدایش و رشد این حشرات ریز را میتوان اصلی‌ترین مشکل در نگهداری برنج به شمار آورد و یکی از آفات محصولات کشاورزی است. اگر چه برنج به طور معمول در معرض خطر رشد آفت و حشره قرار دارد، اما روش‌های مختلفی برای از بین بردن شپشک برنج وجود دارد که میتوان با انجام آنها، از رشد این آفات جلوگیری کرد. در ادامه این مقاله از وبلاگ گالش، قصد داریم ضمن توضیح این مسئله که شپشک برنج چیست، به بررسی راه‌های جلوگیری از رشد آفت برنج و روش‌های از بین بردن شپشک برنج اشاره کنیم.
شپشک برنج چیست؟
محققان تحقیقات علمی زیادی را روی شپشک برنج انجام داده‌اند. شپشک برنج نامی عامیانه برای حشره «سیتوفیلوس اوریزائه» (به انگلیسی: Sitophilus oryzae)است. این حشره موجودی ریز است که علاقه زیادی به دانه‌های خوراکی مانند برنج دارد.
شپشک برنج از نظر ابعاد بسیار کوچک است و حدود 2 تا 3 میلی متر طول دارد. این موجود معمولا به رنگ قهوه‌‌ای مایل به قرمز و قهوه‌‌ای مایل به سیاه مشاهده می‌شود. این شپشک توانایی پرواز دارد و در محیط‌های تاریک، به سمت منبع نور جذب می‌شود. به طور متوسط مدت تبدیل شدن شپشک برنج از لارو به شپشک بالغ حدود 30 روز است و در هنگام تخم گذاری در مواد غذایی، روزی 3 تا 4 تخم می‌گذارد. لارو این موجود به رنگ سفید شیری است و پس از 3 روز به شپشک برنج تبدیل می‌شود. طول عمر شپشک برنج تا چند ماه نیز می‌رسد.
شپشک برنج چه تاثیری در سلامتی دارد؟
به طورکلی تاثیر شپشک برنج جز در مواردی که باعث حساسیت پوستی می‌شود، به طور مستقیم بر سلامت انسان تاثیری ندارد. اما رشد این حشره در برنج و غلات دیگر باعث آسیب شدید و غیرقابل استفاده شدن آن محصول می‌شود. به طور کلی تاثیر شپشک برنج جز در مواردی که باعث حساسیت پوستی می‌شود، به طور مستقیم بر سلامت انسان تاثیری ندارد. اما رشد این حشره در برنج و غلات دیگر باعث آسیب شدید و غیرقابل استفاده شدن آن محصول می‌شود.
روش‌های جلوگیری از رشد شپشک برنج
در ادامه به مهم ترین روش های جلوگیری از رشد شپشک برنج را بررسی می‌کنیم.
1. محیط نگهداری برنج
بهترین راه برای جلوگیری از رشد شپشک برنج، نگهداری برنج در محیط مناسب است. معمولامحیط‌های خشک و خنک برای نگهداری برنج توصیه می‌شود.
2. ظروف نگهداری برنج
برنجی که قرار است در کوتاه مدت مصرف شود را میتوان در ظرف شیشه‌‌ای یا پلاستیکی مرغوب دردار طوری که هوا در آن جریان نداشته باشد، نگهداری کرد. اگر قصد نگهداری برنج به مدت طولانی‌تری را دارید، می‌توانید از کیسه‌های پارچه‌‌ای استفاده کنید. سعی کنید کیسه‌هایی را برای نگهداری برنج انتخاب کنید که قابلیت جذب رطوبت بالایی داشته باشد. زیرا در این حالت، رطوبت موجود در برنج جذب پارچه می‌شود و شرایط رشد آفت در آن از بین می‌رود. اگر چند کیسه برنج دارید، سعی کنید طوری کیسه‌های برنج را روی هم بچینید که هوا در بین آن در جریان باشد و کیسه‌ها را از زمین و دیوار کمی فاصله دهید.
3. استفاده از برخی مواد در جلوگیری از حشره برنج
قرار دادن برخی از مواد در کیسه برنج می‌تواند در کاهش جذب حشرات و آفات برنج موثر باشد. سیر، برگ گردو، فلفل و در نهایت استفاده از قرص برنج … از موادی هستند که براساس تجربه برخی از مصرف کنندگان، در کاهش آفات برنج موثر هستند. با نگهداری برنج در محل مناسب، تا حد زیادی میتوان از رشد شپشک در آن جلوگیری کرد. اما در صورتی که با مشکل شپشک برنج مواجه شدید، می‌توانید راهکارهایی که در ادامه ذکر می‌شود را برای از‌بین‌بردن شپشک دنبال کنید.
4. ذخیره حجم زیاد برنج به صورت صحیح
اگر قصد ذخیره برنج به صورت بلندمدت در گونی یا ظروف دیگر را دارید و یا اگر حجم زیادی از برنج را برای نگهداری در اختیار دارید، لازم است نکاتی را برای جلوگیری از رشد حشره برنج در آن به کار بگیرید. مثلا بهتر است فاصله ای بین گونی های برنج با دیوار و زمین (که محل ورود حشره به برنج است) ایجاد کنید تا حشرات امکان ورود به برنج را نداشته باشند. همچنین بهتر است از نگهداری گونی های برنج در محیط مرطوب خودداری کنید.
روش از‌بین‌بردن حشره و شپشک برنج چیست؟
وجود شپشک در برنج به معنای غیرقابل استفاده شدن آن نیست. در صورت رشد شپشک در برنج، میتوان با راهکارهایی آنها را از بین برد.
- یکی از راه‌هایی که برای ازبین بردن شپشک برنج توصیه می‌شود، پهن کردن برنج دارای شپشک در نور غیرمستقیم آفتاب و سایه است. در سایه به این دلیل توصیه می‌شود که پهن کردن برنج در آفتاب مستقیم به مدت طولانی، باعث خرد و شکستگی دانه‌های برنج می‌شود. پس اگر قصد از بین بردن سریع حشره برنج را دارید، سعی کنید کمتر از یک ساعت برنج را در زیر آفتاب مستقیم پهن کنید تا حشره ها خارج شوند یا از بین بروند.
- فریز کردن برنج یکی دیگر از روش‌های از‌بین‌بردن شپشک آن است. زیرا همان‌طور که گفته شد، رشد و تکثیر شپشک برنج در دمای پایین متوقف می‌شود.
- استفاده از قرص برنج یکی از روش‌های از بین بردن شپشک برنج است که خیلی پیشنهاد نمی‌شود. به دلیل خطر زیاد این ماده برای سلامتی، استفاده آن برای عموم مردم در برخی از مناطق ممنوع است و در صورت نیاز، باید با دقت بسیار زیاد و با آگاهی کامل استفاده شود. قرص برنج یک ماده شیمیایی خاص برای از بین بردن شپشک برنج است که در عطاری‌ها و مراکز فروش سموم کشاورزی به فروش می‌رسد. استفاده از قرص برنج نیازمند رعایت دقیق برخی نکات مهم است و توصیه می‌شود در صورت نیاز به استفاده از این قرص، پیش از استفاده حتما دستورالعمل درست بکارگیری آن را یاد بگیرید. زیرا در صورت ورود مواد این قرص به برنج، مصرف آن بسیار خطرناک است. مصرف برنج حاوی مواد قرص برنج می‌تواند سبب مسمومیت شدید و حتی مرگ شود.
کدام برنج‌ها در برابر آفات مقاوم‌تر هستند؟
از نظر بسیاری از کشاورزان و مصرف‌کنندگان، برنج‌های پرمحصول کمتر دچار آفت می‌شوند. برنج‌های پرمحصول مانند برنج فجر، شیرودی، ندا و… مقاومت بیشتری در برابر آفت و حشره برنج از خود نشان می‌دهند. این برنج‌ها معمولا قیمت کمتری نسبت به سایر برنج‌های موجود در بازار دارند. اما در حالت کلی همه برنج‌ها چه در مراحل کاشت بذر و چه در زمان برداشت و مراحل نگهداری محصول به دلایل مختلف ممکن است دچار آفت و حشره شوند. حتی یک برنج سالم با قرار گیری در نزدیکی برنج دارای شپشک، دچار آفت می‌شود.
